Artık Eleştirel Düşünme Eskisinden Çok Daha Önemli. Neden?

İnternet ilk çıktığı yıllarda bizim için şüpheyle yaklaşılması gereken bir bilgi kaynağıydı. Orada karşılaştığımız her bilgiyi doğal olarak sorgular ve teyit etme yoluna giderdik. Yıllar geçip de internet hayatımızın içine daha yoğun bir şekilde girmeye başladığında bu eleştirel yaklaşımdan yavaşça uzaklaştık. Son 15 yıl içerisinde sosyal medyanın da yoğun kullanımıyla gerçek olmayan bilginin yayılması çok daha kolaylaştı ve arttı. Artık her geçen gün karşımıza çıkan bilgi daha fazla gerçekmiş gibi gözüküyor. Dolayısıyla bizler dünden daha fazla eleştirel düşünmek zorundayız. Bu açığı fark eden teyit.org gibi oluşumlar bizlerin tökezleyebileceği noktalarda yardımcı olup önümüze çıkan bilgileri doğrulama çabası içine giriyor. Yine de insanoğlu inanmak istediğine inanmaya, duymak istediğini duymaya devam ediyor.

Sanki yukarıdaki tablo yeterince endişe verici değilmiş gibi bir de yapay zekâ çağına girdik. Bugün artık yalnızca haber sitelerinden, sosyal medyadan gelen yanlış bilgileri değil; sahte görüntüleri, metinleri ve sesleri de ayırt etmek zorundayız. Kimi zaman bir liderin ağzından çıkmamış sözler, kimi zaman hiç yaşanmamış olayların görüntüleri karşımıza çıkabiliyor. Çoğumuz yapay zekânın ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve neler yapabileceğini bilmiyoruz.

Burada çözüm teknolojiye sırtımızı dönmek değil tabii ki. Tam tersine, teknolojiyi anlamak, onu tanımak ve bilinçli kullanmak. Eleştirel düşünme, artık sadece bir entelektüel beceri değil; adeta bir hayatta kalma refleksi. İnternette gördüğümüz, sosyal medyada paylaşılan ya da yapay zekâ tarafından üretilmiş her içeriği önce sorgulamak, sonra karar vermek zorundayız.

Sonuçta mesele şu: Eskiden bilgiye ulaşmak zordu, ama bulduğumuzun doğru olma ihtimali yüksekti. Bugün ise bilgiye ulaşmak çok kolay, ama doğru olup olmadığını anlamak zor. Bu yüzden artık “eleştirel düşünme” sadece bir erdem değil, çağımızın en gerekli becerisi. Çünkü yarını inşa edecek olanlar, bugünün bilgi kalabalığı içinde gerçeği ayırt edebilenler olacak.

Not: Yapay zekanın güvenilmez olabileceğini belirten yukarıdaki yazı da kısmen yapay zeka tarafından üretildi. Buna yalancı paradoksu diyoruz. Veya bu yazıdaki gibi birisi size eleştirel düşünmeniz gerektiğini söylerse bu öğüt de eleştirel düşünme kapsamında değerlendirilmeli diyebiliriz. Bu da bir paradoks. Peki bu gibi paradokslardan çıkmak için ne yapmalıyız? En kolay yol genelleme yapmamak yani bir çeşit muğlaklık aleminde takılmak. Mesela birisine Rumlar kötü insanlardır gibi bir genelleme yapmadan önce iyice düşünün; çünkü kim bilir, sizin de geçmişinizde bir miktar Rum geni olabilir. Mesela birisine çok çalışırsan başarılı olursun da dememeliyiz. Çünkü söylediğimiz kişi çalışmasına rağmen başarısız olursa, kendi iç dünyamızda çalışmaya olan inancımızı yitirebiliriz. Birisi size her koşulda x = y’dir mi dedi. Veya sizin böyle bir şey mi söylemek içinizden geçti. Hemen bu yazıyı hatırlayıp düşüncelerinize bir şerh koyun. Veya aklınıza Bertrand Russel’ın şu sözü gelsin. “İnançlarım uğruna ölümü göze alamam, çünkü yanılıyor olabilirim.”